Amsterdam Monumentenstad

In de NRC van 6 juni 2020 schrijft Bernard Hulsman in zijn verder lezenswaardige artikel De kleine broer van het Maupoleum dat na de Nieuwmarktrellen van 1975 de verkeersdoorbraak door de Nieuwmarktbuurt werd afgeblazen. Dit is feitelijk onjuist. Hulsman heeft de klok horen luiden, maar weet niet waar de klepel hangt.

Huis De Pinto temidden van de kaalslag.

Op 24 maart en 8 april 1975 vonden er inderdaad heftige rellen plaats, maar die waren niet gericht tegen de vierbaans-autoweg door de Nieuwmarktbuurt, maar tegen de metroaanleg en de slopingen die daarvoor nodig waren. De autoweg was namelijk al op 5 januari 1972 door de gemeenteraad geschrapt. De raad nam op die dag in een spannend debat met 22 stemmen vóór en 21 tegen een motie van raadslid Treumann e.a. aan. In dit raadsbesluit werd bepaald dat boven het metrotracé geen weg zou worden aangelegd, en, belangrijker nog, dat de buurt zoveel mogelijk volgens het oude stratenpatroon zou worden herbouwd. Het behoud van de buurt was een dubbeltje op z'n kant dat de goede kant op viel, zoals raadslid Auke Bijlsma het destijds noemde.

Dit was een belangrijk resultaat omdat het tevens de weg baande voor een totaal andere benadering van de stadsvernieuwing. Dit resultaat was niet bereikt door rellen, maar door een buurtactie, waarin de restauratie van het Huis de Pinto in de Sint Antoniesbreestraat door Geurt Brinkgreve een doorslaggevende rol speelde. Dat monument stond namelijk letterlijk in de weg. De restauratie werd voltooid in februari 1975, dus een maand voordat de metrorellen uitbraken. Het behoud van het pand was bepalend voor de vorm en de inhoud van het nieuwe bestemmingsplan, waartoe de raad formeel al in 1972 besloot. Publieke Werken begreep dat heel goed en probeerde de motie te negeren. De oppermachtige dienst stelde zelfs voor het Huis de Pinto naar achteren te verplaatsen! De restauratiewerkzaamheden van de Stichting De Pinto in het eerste bouwblok vanaf de Sint Antoniessluis (zie ook: Sint Antoniesluis 11-24) hebben ervoor gezorgd dat de raadsmotie werd uitgevoerd: de Nieuwmarktbuurt werd herbouwd met behoud van de oude rooilijnen. Op de Sint Antoniessluis is een monumentje opgericht om dit feit te herdenken. De strijd in de Nieuwmarktbuurt heeft geleid tot een omslag in het denken over de binnenstad.

Als dus een oorzaak moet worden aangewezen voor het niet doorgaan van de vierbaans-autoweg en de grote kantoorgebouwen daarlangs dan is dit de brutale kraak en restauratie van het Huis de Pinto, een pand dat formeel eigendom was van de gemeente Amsterdam. De metrorellen hebben wel veel invloed gehad, maar op een andere manier dan Hulsman beschrijft.

Meer lezen:
Walther Schoonenberg. 'Hoe de Nieuwmarktbuurt werd gered'. Maandblad Amstelodamum 100 (2013-1): p. 3-23 [PDF-bestand]

(23 juni 2020)