Herengracht 573 
Adres: Herengracht 573
Oud adres: Y259, wijk 59, klein nr. 30, kadaster I749, verponding 5159
Postcode: 1017CD
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1664, 1868
Architect: Isaac Gosschalk (1868)
Opdrachtgever: Cornelis de Graeff
(27 afbeeldingen)
Dubbel huis, vormt een ensemble in een rij bijna identieke dubbele huizen (Herengracht 571, 573, 575-577 en 579-581), gelijktijdig gebouwd (oorspronkelijke bebouwing) met een doorlopende rechte lijst en dwarsdak. Zandstenen middentravee met gebogen fronton. In 1868 gewijzigd: middenrisaliet van zandsteen, bekroond met een klein fronton, natuurstenen onderpui, ingang op begane grond. Achtergevel 17de-eeuws. Interieur: schouw met spiegel met rijk gebeeldhouwde omlijsting (2de kwart 18de eeuw), geschilderde witjes en 17de-eeuws schilderstuk van de stedenmaagd en de vier werelddelen in de linkervoorkamer en een plafondstuk van Paulus de Foucher uit 1682 in de rechtervoorkamer.
In 1664 kochten Nicolaes Vis, Cornelis de Graeff, Gerard van Papenbroeck en Pieter van Schoorel resp. 1, 2, 2 en 2, dus 7 kavels van 26 voet, waarna de laatste er nog een naburig kavel bijkocht, dus zij bezaten in totaal 8 kavels van 26 voet (Herengracht 571, 573, 575-577 en 579-581). Volgens een overeenkomst bij een notaris gesloten verdeelden zij deze kavels het terrein onder elkaar zodat ze resp. een terrein hadden van 42, 52, 46 en 68 voet. De bekendste persoon onder de vier overeenkomenden was Cornelis de Graeff, vrijheer van Zuid-Polsbroek (1599-1664), die zoals gezegd het 2de kavel van 52 voet bezat (Herengracht 573). Hij overleed echter al in 1664, een maand na het sluiten van de overeenkomst, en liet het bezit na aan zijn weduwe Catharina Hooft die het op haar beurt in 1665 afstond aan haar oudste zoon Pieter (1638-1707), schepen in 1668. De bouw van het huis was begonnen in 1664 en was een maand bezig toen Cornelis overleed. Cornelis de Graeff was tien maal burgemeester in de periode 1643-1662.
In het interieur is nog steeds te zien dat het hier een 17de-eeuwse burgemeesterswoning betreft. In de linker voorkamer bevindt zich tussen de balken een vak waarin de Amsterdamse stedenmaagd is uitgebeeld met de vier werelddelen. De plafondschildering werd vroeger aan De Lairesse toegeschreven en dateert van ná 1664 en vóór 1675, omdat de picturale nieuwigheden van De Lairesse zoals de overtuigde weergave van figuren in het verkort nog ontbreken.
De familie De Graeff was een belangrijke Amsterdamse regentenfamilie. Dirck Jansz (de) Graeff (1529-1589) was in 1587 op 58-jarige leeftijd de rijkste Amsterdammer. In 1568 week hij uit naar Embden om na zijn terugkeer na de Alteratie van 1578 tegen zijn zin benoemd te worden tot burgemeester om zich snel daarna weer aan de handel te wijden. Zoon Jacob de Graeff (1571-1638), eveneens koopman, hield zich meer politiek bezig dan zijn vader. In 1603 kwam hij in de Vroedschap maar hij werd daar in 1618 door prins Maurits uit verwijderd. In 1628 keerde hij terug als burgemeester. Hij woonde met zijn vrouw Aeltge Boelens in Lange Niezel 22. Zijn zoon Cornelis de Graeff (1599-1664) hield zich uitsluitend met politiek bezig en niet meer met de handel. Hij is meerdere keren burgemeester geweest. Hij woonde met zijn tweede vrouw Catherina Hooft die hij huwde in 1636 op de Herengracht 216. In 1639 volgde hij zijn vader Jacob de Graeff op in de vroedschap. Hij was één van de initiatiefnemers van het nieuwe stadhuis. Zijn zoon Jacob legde in 1648 de eerste steen van het nieuwe stadhuis. In hetzelfde jaar werd de doopkapel van de Oude Kerk ingericht als het familiegraf van de familie De Graeff. Als diplomaat speelde hij een belangrijke rol in de Aanslag op Amsterdam in 1650. Hij werd na het vertrek van Andries Bicker in 1650 de machtigste man in Amsterdam tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1650-1672). Zijn macht groeide toen zijn nicht Wendela Bicker trouwde met Johan de Witt. Cornelis de Graeff en zijn vrouw Catharina Hooft voerden een grootse staat. Zij hadden niet alleen een huis in de stad, maar ook buiten de stad. Omstreeks 1650 liet De Graeff bij Soest een buitenhuis bouwen, nu bekend als paleis Soestdijk. Het hebben van een buiten was een absolute vereiste voor de regerende toplaag. In 1674 moest zijn zoon Pieter de buitenplaats echter noodgedwongen voor een zacht prijsje verkopen aan stadhouder Willem III. De met raadspensionaris Johan de Wit verbonden familie raakte in het Rampjaar 1672 namelijk in politiek zwaar weer. Andries de Graeff (1611-1678) is eveneens meerdere heren benoemd tot burgemeester. Hij liet Herengracht 446 bouwen dat in 1672 gereed kwam (nog steeds siert zijn familiewapen het plafond van de rechtervoorkamer). De oudste zoon van Cornelis, Pieter de Graeff (1638-1707), trouwde met Jacoba Bicker en bewoonde vanaf 1665 Herengracht 573, dat Cornelis vlak voor zijn dood had laten bouwen.
Gebruikte literatuur:
- Geschiedenis van Amsterdam, deel II-2: p. 169-170
- Ons Amsterdam 45 (1993): p. 108-1112
- Theo Rouwhorst. 'Oog voor detail: Natuurstenen onderpuien'. Binnenstad 250 (maart 2012)
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 38-39
- Pieter Vlaardingerbroek (red.). De wereld aan de Amsterdamse grachten, Amsterdam: Bas Lubberhuizen, 2013: p. 25
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1682
Adres: Herengracht 573
Adressen: Herengracht 573
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis (in de kern XVIIc, verbouwd XVIII en XIX). Gevel met zandstenen middenrisaliet en gelaagde kelderpui, onder rechte lijst met fronton (alles XIXc).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: september 2023