Begijnhof 29 
Begijnhofkapel
Naam: Begijnhofkapel
Adres: Begijnhof 29
Postcode: 1012WT
Gebouwtype: Kerk
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1671, 1793, 1883/85
Architect: Philips Vingboons (1793), A.C. Bleijs (1885)
Restauratie: 1929
(22 afbeeldingen)
Deze in 1671 gebouwde R.K. schuilkerk, genaamd Heilige-Johannes-en-Ursulakerk, heeft een geknikte voorgevel onder een rechte lijst, die de indruk wekt van twee woonhuisgevels, zij het dat de ramen kerkvensters zijn (dit is niet de oorspronkelijke situatie). De ingang heeft een uitwendig portaal. Interieur: Het 17de-eeuwse interieur is goed bewaard gebleven. De kerk is door Toscaanse zuilen in drie beuken verdeeld, waarvan de twee buitenste met galerijen, op een zodanig wijze dat de onregelmatige plattegrond niet opvalt (de vier zuilen waarop de galerijen staan vormen een vierkant). Het hoofdaltaar uit het einde van de 17de eeuw heeft gemarmerde korinthische zuilen en altaarstuk voorstellende het mirakel van de H.Stede. De twee zijaltaren uit de vroege 18de eeuw bevatten altaarstukken van N. Moeyaert. De preekstoel is uit het 3de kwart 18de eeuw. De kerk werd in 1883 uitgebreid ter rechterzijde.
Bij de Alteratie van 1578 raakten de Begijnen hun Begijnhofkerk kwijt, maar ze mochten deze nog tot 1607 blijven gebruiken. Tegenover de ingang van de kerk werd na 1607 in een woonhuis van het Begijnhof een huiskerk ingericht, de Heilige-Johannes-en-Ursulakerk, bekend bekend als de Begijnhofkerk of -kapel, vanaf 1908 de Mirakelkapel. Deze werd in de 17de eeuw al spoedig te klein. In 1671 werden twee woonhuizen gesloopt en vervangen door een door Philips Vingboons ontworpen kerk die aan de buitenzijde niet als zodanig herkenbaar was (dit was de eis die de stad in die tijd aan de katholieken stelde). De eerste steen werd gelegd op 4 juni 1671. Bij de bouw was steenhouwer Jan Gijseling betrokken. De kerk moest worden gebouwd op een onregelmatig, trapeziumvormig bouwterrein en kreeg een gewone woonhuisgevel met kruiskozijnen onder een rechte lijst en een dwarskap. De strenge sobere architectuur doet denken aan die van de wevershuizen van het Noordsche Bos. De kerk kreeg een uitwendig portaal om ruimte te winnen in het interieur. In 1793 werd een nieuwe gevel opgetrokken. In 1883 werd de kerk uitgebreid aan de rechterzijde, waarvoor opnieuw twee woonhuizen werden gesloopt. Er werd toen een nieuwe geknikte gevel opgetrokken, met duidelijk herkenbare kerkvensters, de huidige gevel.
Inwendig is de 17de-eeuwse huiskerk echter buitengewoon goed bewaard gebleven. De kerk is door Toscaanse zuilen in drie beuken verdeeld, waarvan de twee buitenste met galerijen, op een zodanig wijze dat de onregelmatige plattegrond nauwelijks opvalt: de vier zuilen vormen een vierkant. Zodoende konden twee U-vormige galerijen boven elkaar worden gemaakt, waardoor veel mensen in de kleine kerk de diensten konden bijwonen. De kerk staat ingeklemd tussen woonhuizen en kan daardoor niet van opzij daglicht ontvangen. De centrale ruimte is voorzien van een lichtbeuk met rondboogvensters. Bij de uitbreiding in 1883 is de kerk aan de rechterzijde uitgebreid met als gevolg dat de kerk asymmetrisch werd. Vingboons had daarentegen juist geprobeerd om de kerk op de onregelmatige plattegrond zo regelmatig mogelijk te maken. De kerk behoort tot het type van de galerijkerk. Eén van de vroegste voorbeelden daarvan is de schuilkerk Het Lam op het Singel uit 1639. De Begijnhofkerk behoort tot de vroegste katholieke voorbeelden. Een voorbeeld van een woonhuis dat werd verbouwd tot een galerijkerk door het verwijderen van het middendeel van de vloer van de bovenverdieping is Ons' Lieve Heer op Solder op de OZ Voorburgwal uit ca. 1630. Mogelijk is op die manier de galerijkerk ontstaan.
Tegen de achterwand die ongeveer even breed als de diepte van de kerk staan drie altaren. Het hoofdaltaar dateert uit het einde van de 17de eeuw en heeft gemarmerde korinthische zuilen. Het altaarstuk van Claes Cornelisz Moeyaert met een voorstelling van Maria Hemelvaart uit 1649 werd echter in de 18de eeuw verkocht. In ca. 1820 kwam er een altaarstuk met een voorstelling van het Mirakel. Maar het oorspronkelijke altaarstuk werd in 1999 op een veiling in New York teruggekocht! De twee zijaltaren uit de vroege 18de eeuw bevatten altaarstukken van Nicolaes Moeyaert, de Geboorte en de Kruisiging. De preekstoel dateert uit het 3de kwart van de 18de eeuw. Tegen de noordwand hangt De Mirakelprocessie, een belangrijk werk van A.J. Derkinderen uit 1884-1888 (twee bij elf meter groot).
In ca. 1885 werd naast de kerk naar ontwerp van architect A.C. Bleijs (bekend van de St. Nicolaaskerk) een pastorie gebouwd waarvan de gevel aan de NZ Voorburgwal 373 staat.
Gebruikte literatuur:
- Ir. R. Meischke. 'Amsterdamse kerken van de zeventiende eeuw.' KNOB-Bulletin 12 (1959): p. 87-130
- Koen Ottenheym. Philips Vingboons (1607-1678). Architect. Zutpen, 1989: p. 148-150
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 368
Adres: Begijnhof 29
Adressen: Begijnhof 29
Inschrijvingsdatum: 02-04-1970
Redengevende omschrijving: R.K.Kerk van de H.H.Johannes en Ursula, in 1671 begonnen schuilkerk, door Toscaanse zuilen in drie beuken verdeeld, waarvan de twee buitenste met galerijen. Voorgevel onder rechte lijst, enigszins in de trant van een woonhuisgevel; empire vensters. Voor de gevel een portaal. Inwendig: Hoofdaltaar (eind XVII) met gemarmerde korinthische zuilen en schilderij voorstellende het mirakel van de H.Stede. Twee zijaltaren (XVIIIa) met schilderijen van N.Moeyaert. Noten preekstoel met trapje (begin XVIIIc).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2021