Herengracht 595 
Amsterdamsche Bank
Naam: Amsterdamsche Bank
Adres: Herengracht 595
Rembrandtplein 47
Amstelstraat 12
Oud adres: Y248, wijk 60, klein nr. 18, kadaster I690, verponding 5575
Postcode: 1017CE
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Amsterdamse School
Bouwjaar: 1929, 1966
Architect: H.P. Berlage / B.J. & W.B. Ouëndag (1929), H.T. Zwiers (1966)
Opdrachtgever: Amsterdamsche Bank
Restauratie: 2009
(22 afbeeldingen)
Voormalig bankgebouw, gebouwd als hoofdkantoor met baliefunctie van de Amsterdamsche Bank. Schaalvergroting met gevels aan het Rembrandtplein, de Herengracht en de Amstelstraat, maar de hoofdingang was aan de Herengracht. Typerend voor een bankgebouw uit die tijd: gesloten bakstenen gevels met een stoer basement van graniet, terwijl de hoek is geaccentueerd door een fraai gedetailleerde toren. Berlagiaans, in de geest van de Amsterdamse School. Op de hoek Rembrandtplein / Amstelstraat staat een torentje met klok als hoekaccent.
Deze kolos, waarvoor 24 panden zijn gesloopt, loopt van Herengracht tot Amstelstraat, langs de Utrechtsestraat en het Rembrandtplein, maar de hoofdingang is aan de chique Herengracht. Het gebouw staat uit de rooilijn ten opzichte van andere panden aan de oostkant van de Utrechtsestraat. Dat is vanwege een verkeersdoorbraak als onderdeel van de beoogde maar nooit uitgevoerde verbreding van de Utrechtsestraat. Ook de Bakkersstraat zou worden verbreed om ruim baan te geven aan het verkeer. Verder dan dit gebouw en de sloop van de westkant van de Bakkersstraat is de verkeersdoorbraak echter nooit gekomen. De Utrechtsestraat tussen de Herengracht en het Rembrandtplein is hierdoor twee keer zo breed als oorspronkelijk het geval was. Kennelijk was dat niet genoeg, want het bankgebouw heeft een galerij voor voetgangers om nog maar ruimte te bieden aan het autoverkeer.
Berlage trad op als supervisor en ontwierp alleen de gevel; voor het overige tekenwerk waren vader en zoon Ouëndag ingehuurd. In 1917 kreeg B.J. Ouëndag de opdracht van de directie van de Amsterdamsche Bank een nieuw gebouw te ontwerpen voor de Keizersgracht, een plan dat niet doorging. Later viel de keuze op een groot perceel aan de Herengracht. Het bouwplan werd pas mogelijk nadat de gemeente ermee instemde om de bescherming van de keurtuin op te heffen. Als tegenprestatie stond de Amsterdamsche Bank een strook van 5,25 m langs de Utrechtsestraat af zodat de straat kon worden verbreed. En er zou een galerij van 3,75 m langs de Utrechtsestraat worden gebouwd voor voetgangers. In 1926 trad H.P. Berlage als mede-architect toe aan het ontwerpteam. De sloop van de panden was in 1926 voltooid, waarna de bouw in 1927 aanving. De sculpturen zijn van Lambertus Zijl. Oorspronkelijk was het onderste gedeelte van het gebouw vrijwel geheel gesloten. Het moest een veilige, ondoordringbare uitstraling hebben. Bijna leed het plan schipbreuk toen een raadslid verlangde dat er winkels zouden worden gemaakt in de galerij. In 1966 werd de plint alsnog opengewerkt om het gebouw opener te doen lijken, in de geest van die tijd. De uitbreiding door architect Zwiers van 1966 betekende zowel een enorme aantasting van het bankgebouw van Berlage als van het stadsgezicht en is ongetwijfeld gebouwd onder het dreigement dat de bank de binnenstad zou verlaten als deze schaalvergroting niet werd toegestaan. De uitbreiding verdubbelde de inhoud van het gebouw van 100.000 naar 200.000 kubieke meter. Weinig van het oorspronkelijke pand bleef bewaard. Op de Herengracht kreeg de uitbreiding het karakter van drie afzonderlijke, drie traveeën brede bakstenen grachtengevels met rechthoekige dakkapellen. Op verzoek van het toenmalige Bureau Monumentenzorg werd naast Herengracht 605, het museum Willet-Holthuysen, een historiserende gevel opgetrokken. Het meest opvallend was de dakopbouw. De toenmalige architectuurcritici waren niet bepaald lovend daarover deze uitbreiding: "Die opbouw is van aluminium en glas, in de vorm van een tentenkamp, waarmee wordt gesuggereerd dat het oude dakenpatroon van het Amsterdamse centrum erin wordt voortgezet, op een eigentijdse wijze. Aan dit idee heeft een eenvoudige schets van wijlen stadsbouwmeester Merkelbach ten grondslag gelegen. Op die schets lijkt alles wel in orde. Ik geloof dat hier de materiaalkeuze, en de daaraan inherente kleuren, debet zijn aan wat ik toch beslist als een mislukking zie. (…) Het dak lijkt op een tijdelijk bouwketen-complex, zonder andere maat dan die van de eigen herhaling, zonder andere schaal dan die van een weliswaar beheerst ritme, maar een ritme dat juist door zijn precisie niets meer gemeen heeft met de speelse wanorde van de Amsterdamse gevelbreedtes. En door de ‘harde’ kleuren van blinkend aluminium en spiegelend glas, uittorenend boven de donkere baksteenwanden van de oude huizen, is de samenhang vrijwel zoek (…) een wezensvreemd element in onze oude stad" (K. Wiekart, in: De Architect 1972, p. 373).
Onder leiding van architect Rijnboutt is het begin deze eeuw opnieuw verbouwd, tot kantoor- en winkelruimte, waarbij even werd overwogen om het tentendak uit 1966 - dat in slechte staat verkeerde - te verwijderen, maar dit ging uiteindelijk niet door. Integendeel, de opbouw werd zelfs herbouwd. De reden hiervoor was dat de toevoeging van Zwiers als "een zeldzame uiting van het structuralisme" in de binnenstad werd beschouwd. Toch werd gedeeltelijk teruggegrepen op het oude bankgebouw. Zo werd het atrium weer hersteld, hetgeen het maken van een lichtopening in het tentendak vereiste.
De Amsterdamsche Bank was in 1871 opgericht door een aantal Duitse banken die het bancaire verkeer tussen Nederland en Duitsland wilden verbeteren. Het eerste kantoor was op Herengracht 597, pal naast het huidige gebouw. De bank nam in 1948 de Incasso-Bank over, een andere Amsterdamse bank. Ze werd daarmee de grootste bank van het land. In 1964 volgde de fusie met de Rotterdamsche Bankvereeniging tot Amsterdam-Rotterdam Bank, oftewel de Amrobank. In 1990 volgde de fusie met ABN tot ABN Amro.
Gebruikte literatuur:
- Walther Schoonenberg. 'ABN/Amro Rembrandtplein krijgt nieuwe dakopbouw. Wezensvreemd element in de binnenstad blijft op advies van monumenteninstanties behouden'. Binnenstad 232 (jan. 2009)
- Bouwkundig Weekblad 1932: p. 425-437
MIP-nummer: 13384
Functie: Bankgebouw
Architect: Berlage, H.P. en B.J.en W.B. Ouendag
Jaartal: 1926-1932
Bouwstijl: Berlagiaans, in de geest van de Amsterdamse School
MIP-nummer: 13357
Functie: Bankgebouw
Architect: Berlage, H.P. en B.J.en W.B. Ouendag
Jaartal: 1926-1932
Bouwstijl: Berlagiaans, in de geest van de Amsterdamse School
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200500
Adres: Herengracht 595
Adressen: Herengracht 595
Inschrijvingsdatum: 20-01-2004
Redengevende omschrijving: De kolos aan het Rembrandtplein, die bijna tachtig jaar dienst deed als bankgebouw, bevat nu moderne kantoren. Architecten H.P. Berlage en B.J. en W.B. Ou_ndag ontwierpen het rond 1930. Destijds was het een zeer gesloten gebouw dat de gehele kopse kant van een bouwblok innam. Het was voor de tijd zeer modern, met klimaatbeheersing, dubbele ramen en (paternoster)liften. Bijzonder is de slanke toren met beeldhouwwerk van Lambertus Zijl. Nadat de bank in de jaren zestig drastisch was aan- en ingepakt door Zwiers en Fontein, maakte Rijnboutt in opdracht van Kroonenberg Groep een masterplan om het pand opnieuw te interpreteren. De gesloten plint werd opengemaakt. Reli_f, ritme en geleding werden teruggebracht in de gevel. De grootste ingreep vond plaats in het hart van het gebouw, ooit een atrium. In de jaren zestig werd dit dichtgebouwd voor meer vloeroppervlak, Rijnboutt liet alles weghalen, zodat het daglicht dieper dan ooit in het gebouw doordringt.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: maart 2019