Amstel 
Brug 242 / Magere Brug
Naam: Brug 242 / Magere Brug
Adres: Amstel
Gebouwtype: Brug
Bouwjaar: 1670, 1840, 1871, 1934
Architect: P.L. Kramer (1934)
Opdrachtgever: Dienst der Publieke Werken
Eigendom: Gemeente Amsterdam
Restauratie: 1969, 2010
(14 afbeeldingen)
Houten brug over de Amstel tussen de Kerkstraat en de Nieuwe Kerkstraat, in oorsprong uit ca. 1670, in 1840 veranderd in een dubbele ophaalbrug (wipbrug), in 1871 opnieuw veranderd, waarbij de brug zijn huidige vorm kreeg met negen met hout beklede doorvaarten. In 1934 werd de brug in oude stijl herbouwd naar ontwerp van P.L. Kramer van de afd. Bruggen van de dienst Publieke Werken. Restauraties vonden plaats in 1969 en 2010. Slagbomen zijn gemaskeerd als lantaarns. Jan van de Heyden-lantaarns op de brug zijn replica.
De beroemde Magere Brug is in haar huidige 20ste-eeuwse vorm een houten dubbele ophaalbrug of wipbrug en heeft negen doorvaarten. Haar naam dankt zij aan de oorspronkelijke smalle brug die de beide oevers van de Amstel verbond ter hoogte van de Kerkstraat. In 1671 besloot de vroedschap tot de aanleg van de bruggenhoofden, maar daarna gebeurde er vermoedelijk voorlopig niet veel. Op bijvoorbeeld de vogelvlucht van Jacob Bosch uit 1679 of op Gerrit Berckeyde's schilderij 'Gezicht op de Amstel' uit 1685 is van de nieuwe brug immers nog niets te zien. De 'thesaurieren' – beheerders van de stadskas – besloten in het najaar van 1691 dat de brug gebouwd moest worden naar ontwerp van stadstimmerman Hans Petersom. Deze eerste 'Kerkstraatbrug' bestond uit lange aanbruggen op eenvoudige houten paaljukken en een beweegbaar middendeel bestaande uit een enkele klap of val. Zij telde dertien doorvaarten waarvan de buitenste gebruikt werden als opslagplaatsen. In 1772 werd de overspanning van de middendoorvaart gewijzigd in een dubbele valbrug.
Bijna een eeuw daarna, in 1871, werd de Magere Brug, zoals zij inmiddels werd genoemd, wegens bouwvalligheid gesloopt. Haar vervangster was eveneens een houten dubbele ophaalbrug, maar telde negen doorvaarten. De houten jukken waarop het wegdek rustte bestonden uit dubbele palenrijen die met hout waren bekleed, zodat zij oogden als massieve pijlers. De beide aanbruggen werden verbreed.
Deze 19de-eeuwse brug was zo'n 50 jaar later aan vervanging toe. In eerste instantie werd gedacht aan een nieuwe, eigentijdse brug van steen en ijzer, maar dankzij de Bond Heemschut nam men het besluit de brug in de oude vorm te vervangen. In de periode 1918-1927 maakte P.L. Kramer daarvoor verschillende ontwerpen. De technische staat van de Magere Brug was zo slecht dat men haar klappen niet meer durfde te bewegen en het verkeer van de brug weerde; als noodmaatregel werd in 1929 een smalle ijzeren ophaalbrug in gebruik genomen. Alle eigentijdse ontwerpen van de Dienst der Publieke Werken werden afgewezen en de Gemeenteraad besloot tot vernieuwing 'zooveel mogelijk in den vorm van de oude brug'. Uiteindelijk verrees in 1934 een geheel nieuwe Magere Brug naar de verbouwingstekeningen van Kramer, die de 19de-eeuwse brug op iets grotere schaal liet herleven.
In 1969 zijn de bewegende delen - de vallen of brugklappen, hameipoorten en balansen - nogmaals vernieuwd in tropisch hardhout.
De ARBO-wetgeving maakte in 1994 een einde aan de traditionele, handmatige bediening van de Magere Brug. In overleg met Bureau Monumentenzorg is geprobeerd de eis tot mechanisering zoveel mogelijk te laten rijmen met het historische karakter van de oeververbinding. De meest opvallende vernieuwing is de duw/trekstang aan iedere val (brugklap). De slagbomen zijn in geopende toestand weggewerkt in een donkerkleurige, en daardoor minder opvallende, koker. Deze doet tevens dienst als lichtmast, aan elk van de vier kokers zijn twee lantaarns bevestigd naar 17de-eeuws model. Aan weerszijden van beide aanbruggen staan lantaarnpalen van dit door Jan van der Heyden ontworpen type.
Gebruikte literatuur:
- Wim de Boer en Peter Evers. Amsterdamse bruggen 1910-1950. Amsterdam 1983: p. 22-24
- I.H. van Eeghen. 'Illustraties van de 17de-eeuwse beschrijvingen en plaatwerken van Amsterdam'. Jaarboek Amstelodamum 66 (1974): p. 96-136
- L. Genderen. 'De Magerebrug weer als nieuw'. Ons Amsterdam 21-8 (1969): p. 244
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518383
Adres: Amstel
Inschrijvingsdatum: 22-04-2002
Redengevende omschrijving: Inleiding. In oorsprong van ongeveer 1670 daterende houten voetgangersbrug, genaamd de Magere brug, in 1840 veranderd in een DUBBELE OPHAALBRUG met dertien doorvaarten, in 1871 teruggebracht tot negen waarna de brug haar huidige vorm verkreeg. In 1934 werd de Magere brug in oude stijl vernieuwd en het wegdek aan beide zijden verbreed. Het ontwerp was van P.L. Kramer werkzaam bij de afdeling Bruggen van de toenmalige dienst Publieke Werken van de gemeente Amsterdam. De brug (brugnummer 242) ligt over de Amstel en verbindt de Kerkstraat met de Nieuwe Kerkstraat.
In 1969 werd de brug wederom gerestaureerd.
Omschrijving. Dubbele houten ophaalbrug over de Amstel met negen met hout beklede doorvaarten waarvan de middelste is voorzien van houten beschoeiing. Lange aanbruggen en een specifieke pijlerconstructie. Val met stalen randliggers en houten brugdek. Hameipoort op neuten van natuursteen. Balans en leuning van hout, op het vaste gedeelte overgaand in een qua vormgeving 18de-eeuwse balustrade van gietijzer. Stalen kettingen.
Waardering. Dubbele houten ophaalbrug, genaamd Magere brug, van algemeen belang vanwege de bouw- en cultuurhistorische waarde, alsook vanwege de typologische waarde. Bovendien van groot belang vanwege stedebouwkundige, situationele en ensemblewaarde wegens het beeldbepalend silhouet aan de Amsteloevers en de 17de-eeuwse oorsprong van deze beweegbare oeververbinding.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: april 2020