Keizersgracht 240 
Adres: Keizersgracht 240
Oud adres: KK350, wijk 39, klein nr. 514, kadaster E3455, verponding 1583
Postcode: 1016EV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Klokgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XV
Bouwjaar: 1750±
Opdrachtgever: Frederik Cramer
(32 afbeeldingen)
Fraaie klokgevel in Lodewijk XV-stijl met gebogen lijstvormig fronton met vulling en kuif, banden en aanzetstukken met voluten, versierde stoep, weinig aan veranderd. Interieur: gang in Lodewijk XV-stijl met marmeren vloeren en lambrizeringen, stucplafond in Lodewijk XVI-stijl met reliëf van een putti, ovaal trappenhuis met gesneden balusters, voorkamer met beschilderde behangsels van Amsterdamse Stedemaagd (de Verheerlijking van Amsterdam), toegeschreven aan Anthony Elliger, achterkamer met schouw en stucwerkplafond in Lodewijk XVI-stijl.
Keizersgracht 240 is een goed bewaarde klokgevel in Lodewijk XV-stijl. Zoals uit het Grachtenboek van Caspar Philips blijkt, is er - los van de houten onderdelen (deuren en ramen) - nauwelijks iets gewijzigd. De bijzonder sierlijke topgevel met asymmetrische ornamenten wordt bekroond door een gebogen lijstvormig fronton met vulling en kuif. De aanzetstukken hebben fraai gebeeldhouwde voluten.
In het interieur treffen we een gang aan in Lodewijk XV-stijl met marmeren vloeren en lambrizeringen en enkele deuren met kuiven. Ook de fraaie trapbaluster verdient vermelding. Bijzonder aan dit huis is echter het feit dat het één van de zeldzame huizen is met beschilderde behangsels. Deze behangsels, die waarschijnlijk uit de bouwtijd dateren, werden in 1968 ontdekt achter de betengeling en zijn sindsdien in het zicht gelaten. In de beschilderingen speelt Amsterdam een belangrijke rol. Op de linkerwand wordt links van de schouw de Amsterdamse Stedemaagd uitgebeeld, gezeten op handelswaar. Zij wordt vergezeld door een vrouw met een hond die de trouw voorstelt en Vrouwe Justitia. Op een kussen met het stadswapen ligt ligt een bundel pijlen die staat voor de eendracht die Amsterdam groot heeft gemaakt. Rechts van de schouw worden de werelddelen uitgebeeld: Europa met een kroon, Azië met een tulband, Amerika met een indianentooi en Afrika met een leeuw. Links en rechts van de grote deuren bevinden zich grote figuren als grisailles geschilderd: personificaties van de Vrede en Hercules. Op de rechterwand is het verbond van geloof en handel afgebeeld dat de welvaart, naastenliefde, wetenschap en kunst bevordert. De behangsels worden toegeschreven aan Anthony Elliger. Zou de opdrachtgever is met het stadsbestuur te maken hebben gehad? In 1747 wordt het pand gekocht door Frederik Cramer die omstreeks 1778 overlijdt. Vermoedelijk heeft hij het pand omstreeks 1750 laten verbouwen. Het was een tumultueuze periode in ons land. In 1747 vielen de Fransen ons land aan en het volk schreeuwde weer om een Oranje om het land te redden. Zoals na het rampjaar 1672 de Republiek werd gered door Willem III, zo werd dat nu van Willem IV (1711-1751) verwacht. De prins werd op 2 mei 1747 benoemd tot kapitein-generaal, tot admiraal-generaal van de Republiek en tot stadhouder van alle gewesten. Op 11 mei 1747 deed de prins zijn intrede in Amsterdam. In het volgende jaar vond een wetsverzetting plaats en werden stadsbestuurders vervangen. Mogelijk heeft het behangsel met deze ontwikkelingen te maken. Op één van de behangsels houdt de Amsterdamse Stedenmaagd met de rechterhand het Geloof vast, alleen dan kan de stad overleven? Ook Vrede en Hercules kunnen met de ontwikkelingen in 1747 in verband worden gebracht. Het pand wordt na het overlijden van Cramer nog twee jaar bewoond door zijn weduwe en wordt dan in 1780 verkocht aan Johanus Aegidius en in 1787 aan Johannes Sobbe.
Kennelijk heeft er eind 18de eeuw, door Aegidius of Sobbe, nog een verbouwing plaatsgevonden, want zowel het stucplafond van de gang als die van de achterkamer, en de schouwboezem daar, zijn vormgegeven in de Lodewijk XVI-stijl. De schouwboezem heeft een medaillon met festoen.
Gebruikte literatuur:
- Hans Tulleners. Een pracht van een gracht. 23 monumenten aan de Amsterdamse Keizersgracht. Open Monumentendag. Amsterdam: Bureau Monumentenzorg, 1988: p. 77
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 80-81
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2543
Adres: Keizersgracht 240
Adressen: Keizersgracht 240 A B
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met klokgevel (plm 1750/55) met empire deurpartij; versierde stoep en rijke balusters uit de bouwtijd.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2023