Amsterdam Monumentenstad

Rembrandthuis, Jodenbreestraat 4

Huisnaam: Rembrandthuis
Adres: Jodenbreestraat 4
Oud adres: Q246, wijk 13, klein nr. 2, kadaster H319, verponding 3876
Postcode: 1011NK
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1606, 1630±, 1909
Architect: Jacob van Campen? (1627/28)
Opdrachtgever: Hans en Cornelis van der Voort (1606), Antonie Thijs (1630)
Eigendom: Museum Rembrandthuis
Restauratie: 1909 (De Bazel), 1999

[Museum Rembrandthuis]

(32 afbeeldingen)

Rembrandthuis, Jodenbreestraat 4

In de belangrijke verkeersader van Nieuwmarkt naar de nieuwe Antoniespoort op het huidige Mr. Visserplein vestigden zich in de 17de eeuw rijke kooplieden. Er verschenen voorname huizen, zoals het Huis De Pinto. Het Rembrandthuis werd in 1606 op twee erven gebouwd door de uit Antwerpen afkomstige broers Hans en Cornelis van der Voort. Het dubbelhuis krijgt een trapgevel in Hollandse renaissance. In 1608 werd het huis verkocht aan de eveneens uit Antwerpen afkomstige Pieter Belten, een zeer rijke koopman. Zijn zoon Pieter junior en dochter Magdalena trouwden beiden in 1627, resp. met Constantia Coymans, dochter van de rijke vlaming Balthasar Coymans, en Antonie Thijs, eveneens een rijke vlaming. Antonie Thijs en Magdalena Belten gingen in het huis wonen en lieten het ingrijpend verbouwd. De vleugel aan de straat werd met een verdieping verhoogd. Tegelijkertijd werd de voorgevel gemoderniseerd in de stijl van het Hollands classicisme. De verbouwing van 1627/30 wordt door Meischke toegeschreven aan Jacob van Campen die een paar jaar eerder ook al de gevel van het huis van Balthasar Coymans aan Keizersgracht 177 had ontworpen. Het Rembrandthuis kreeg nu een lijstgevel met een groot driehoekig fronton, het eerste (nog bestaande) voorbeeld in Amsterdam van zo'n gevel. Merk op dat twee ontlastingbogen ontbreken om de indruk te wekken van een middenrisaliet afgesloten door het fronton; boven dat geveldeel zat oorspronkelijk de trapgevel.

De circa 9,5 m brede voorgevel bestaat uit rode baksteen en blokjes, banden en sluitstenen van zandsteen, overblijfselen van de renaissance-gevel van 1606. De ontlastingsbogen hebben gebeeldhouwde sluitstenen met kopjes. De buitenste twee traveeën op de verdiepingen springen iets terug, waardoor het middengedeelte wordt geaccentueerd. Hierboven stond aanvankelijk de trapgevel, vanaf 1627/28 staat er een groot fronton op. In het fronton bevindt zich een gebeeldhouwd raam met kwabmotief met aan beide zijden vruchtenslingers.

In de Nieuwmarkt- en Waterloopleinbuurt vestigden zich ook veel schilders en kunsthandelaren, misschien omdat het Sint Lucasgilde, het gilde van de schilders, in de Waag op de Nieuwmarkt was gevestigd. Nadat in 1633 Antonie Thijs het huis Saxenburg, Keizersgracht 224, kocht, kwam het huis aan de Jodenbreestraat vrij. In 1639 kocht de uit Leiden afkomstige schilder Rembrandt Harmensz van Rijn (1606-1669) het huis. Rembrandt heeft er van 1639 tot zijn faillissement in 1658 gewoond en gewerkt, waarna hij een eenvoudig huurhuis op de Rozengracht 184 betrekt. In 1660/62 vond opnieuw een verbouwing plaats: het huis werd opgevijzeld (ongeveer 85 cm) en verticaal gesplitst: naast de bestaande ingang wordt een tweede ingang gemaakt.

In de 19de eeuw werd het huis meerdere keren verbouwd, onder andere wordt het rechterhuis omgebouwd tot etagewoningen. Het huis verloederde snel en zou misschien zelfs zijn gesloopt, als het niet zo'n beroemde bewoner had gehad. In 1906 werd het op dat moment zeer bouwvallige Rembrandthuis gekocht door de gemeente die het een jaar later overdroeg aan de inmiddels opgerichte stichting Rembrandthuis. In de jaren 1907/11 vond een ingrijpende restauratie plaats, onder leiding van architect K.P.C. de Bazel. De gevel werd in een quasi-17de-eeuwse toestand gebracht en het gebouw werd geschikt gemaakt om te dienen als prentenkabinet. In de tijd van Rembrandt had het pand een trapgevel, de huidige 17de-eeuwse gevel met driehoekig fronton had twee ingangen. De toestand waarin de gevel werd teruggebracht had dus nooit bestaan, maar men achtte dit een acceptabele oplossing die zowel rekening hield met de bouwgeschiedenis van het pand als de nieuwe functie van het gebouw. Op 10 juni 1911 werd het Museum Rembrandthuis geopend. Het museum bezit bijna alle etsen (ca. 250) van Rembrandt.

In 1999 kwam een tweede restauratie gereed, een reconstructie van het interieur uit de tijd van Rembrandt. Bezoekers krijgen nu behalve een indruk van Rembrandts huishouden en atelier ook een beeld van het 17de-eeuwse Amsterdamse burgerwoonhuis. Achter de voordeur bevindt zich een voorhuis met een zijkamer ('sijdelcamertgen') waar Rembrandt zijn gasten ontving. Via een poortje in het voorhuis betreedt men een trappenhuis, waarachter de zaal ('groote agtercaemer of Sael') ligt met een stookplaats en een bedstede. Naast de binnenplaats ligt de keuken en een bijkeuken. Op de 1ste verdieping bevindt zich aan de voorzijde, op het noorden, Rembrandts atelier ('groote schildercaemer') met daarachter nog een atelier ('cleyne schildercaemer') en een rariteitenkabinet ('kunstcaemer'). Op de binnenplaats stond aan de linkerzijde een galerij die als schildersloods heeft gediend om de Nachtwacht te schilderen, het schilderij was te groot om in het atelier geschilderd te worden. De reconstructie van Rembrandts huis is mede gemaakt aan de hand van de inboedelbeschrijving die werd gemaakt bij het faillissement van de schilder.

Gebruikte literatuur:

• Bob van den Boogert. 'Het Rembrandthuis: een mooi reconstructieplan'. Binnenstad 168 (jan. 1998)
• Bob van den Boogert. 'Bouwkundige reconstructie van het Rembrandthuis voltooid'. Binnenstad 179 (nov. 1999)
• S.A.C. Dudok van Heel. 'De galerij en schilderloods van Rembrandt of waar schilderde Rembrandt de Nachtwacht'. Maandblad Amstelodamum 74 (1987): p. 102-106
• Dick van der Horst en Martin Pruys. In en om de Lastage. Historisch knooppunt van ambacht, handel en scheepvaart Open Monumentendag 1993, Amsterdam, 1993: p. 89
• J.G. Kam. 'Mr. Van Rhijn betaalt de verponding over het huis in de Breestraat'. Maandblad Amstelodamum 56 (1969): p. 157-160
• R. Meischke. 'De vroegste werken van Jacob van Campen.' Bulletin KNOB 65 (1966): p. 131-145.
• Dirk J. de Vries. 'In de ban van Rembrandt, huizen en herdenkingen.' Bulletin KNOB 2006-4: p. 123-137
• H.J. Zantkuijl. 'Verantwoord restaureren'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 100-120
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 266

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2029
Adres: Jodenbreestraat 4
Adressen: Jodenbreestraat 4
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Rembrandthuis. Vierraamsgevel, versierd in de trant met zandstenen banden en blokjes (1606, trapgevel XVIIc vervangen door bovenste verdieping met fronton). Gerestaureerd 1908-1911 door P.K.C.de Bazel.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]