Oudeschans 39 
Adres: Oudeschans 39
Oud adres: R314, wijk 15, klein nr. 86, kadaster H588, verponding 6005
Postcode: 1011KT
Gebouwtype: Pakhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1600±, 1941
Architect: Architectenbureau Gratama en Dinger (1941)
Restauratie: 1941
(10 afbeeldingen)
Pakhuis (type a in de indeling van Révész-Alexander) met een trapgevel in Hollandse renaissancestijl gereconstrueerd in 1941 (zie jaartal op gevelsteentje bovenin) met hergebruik van vroeg-17de-eeuwse pui-onderdelen van elders.
Architect Jan Gratama (1877-1947) was het niet eens met het restauratieprincipe 'behoud gaat voor vernieuwen' uit de Grondbeginselen van 1917. Dit pakhuis aan de Oudeschans was al in de 19de verbouwd tot woonhuis met beneden- en bovenwoningen, waarbij het oorspronkelijke 17de-eeuwse karakter grotendeels verloren was gegaan. In 1941 stond het leeg. Het pand was volgens Gratama door Amsterdamse jongeren vernield. Gratama restaureerde het pand door terug te keren naar de 17de-eeuwse toestand door de trapgevel te reconstrueren. Helemaal fantasie was het niet: de tuitgevel werd bekroond door een deksteen van één van de trappen op basis waarvan de hele trapgevel kon worden gereconstrueerd. Ook werden diverse onderdelen van panden elders hergebruikt, zoals een een bijzonder fraaie gesneden deurkalf met een afbeelding van gestapelde tonnen en jaartal 1606 afkomstig van het gesloopte pakhuis Klaas Blaauw in De Rijp. De als lelijk beoordeelde 19de-eeuwse onderpui met drie deuren werd daarbij verwijderd. Volgens Gratama drukte de vroeg-17de-eeuwse architectuur het Nederlandse volkskarakter het beste uit. De 19de-eeuwse wijzigingen werden als verminkingen gezien. Gratama was daarin zeker niet uniek: ook binnen de rijksmonumentenzorg had de drang tot reconstrueren in de jaren twintig en dertig de overhand gehad. Het zal dan ook geen toeval zijn geweest dat de Grondbeginselen in het Bouwkundig Weekblad in 1940 werden herdrukt. Het was kennelijk nodig het veld opnieuw te herinneren aan de geldende restauratie-ethiek.
Overigens vond deze restauratie plaats tijdens de Tweede Wereldoorlog. Jan Gratama was vanaf 1 januari 1942, nadat hij tot de NSB was toegetreden, wethouder van Publieke Werken en onder meer belast met de gemeentelijke monumentenzorg. Op zijn initiatief stelde NSB-burgemeester Voute - die de opvattingen over het volkseigen karakter van de monumenten wel waardeerde - in 1943 een gemeentelijk Bureau Monumentenzorg in, als een afdeling van Publieke Werken, de voorloper van het in 1953 opgerichte Bureau Monumentenzorg. Gelijktijdig met het instellingsbesluit werd de gehele oude binnenstad tot monument verklaard - een besluit dat wel door de Bond Heemschut maar niet door het Genootschap Amstelodamum werd gesteund. Als directeur werd architect E.P. Messer aangesteld, de tweede man was architect J. Leupen, eveneens een monumentenzorger van het eerste uur. Onder de vele taken van deze onderafdeling van de afdeling Gebouwen van de Dienst Publieke Werken was het maken van opmetingstekeningen van de belangrijkste monumenten van Amsterdam, vanwege het dreigende gevaar van vernietiging door oorlogsgeweld. Een dertigtal werkloze architecten bracht hele gevelwanden in tekening. Zie bijvoorbeeld de opmetingstekening van Keizersgracht 248.
Jan Gratama kan als de grondlegger van de Amsterdamse gemeentelijke monumentenzorg worden gezien. Hij werd op 4 juli 1947 veroordeeld tot zes maanden gevangenisstraf voor zijn collaboratie met de Duitsers.
Gebruikte literatuur:
- J. Gratama. 'Het huis Oude Schans 39 gerestaureerd.' Maandblad Amstelodamum 28 (1941): p. 147-148
- Martijn de Jong. 'Monumentenzorg tijdens de bezetting. Een zoektocht naar nationaalsocialistisch restaureren in Nederland 1940-1944'. Bulletin KNOB 2018-1: p. 14-27
- R. Meischke. 'Het stille einde van een bruisende restauratieperiode'. Jaarboek Monumentenzorg Zwolle/Zeist, 1995: p. 79-92
- M. van Melle. 'De voorloper van het Bureau Monumentenzorg'. Ons Amsterdam 45 (1993): p. 220-223
- Dr. Magda Révész-Alexander. Die Alten Lagerhäuser Amsterdams. Eine Kunstgeschichtliche Studie. Den Haag, 1954
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4014
Adres: Oudeschans 39
Adressen: Oudeschans 39 A B
Inschrijvingsdatum: 27-08-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel, versierd met kleine blokjes (XVIIa; trappentop gereconstrueerd, pui-onderdelen (1606) van elders).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: april 2020
