Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 479

Adres: Herengracht 479
Oud adres: X412, wijk 33, klein nr. 76, kadaster I904, verponding 6045
Postcode: 1017BS
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1668, 1725±

(33 afbeeldingen)

Herengracht 479

Het dubbele huis Herengracht 479 is gebouwd in 1668, maar in latere perioden grondig verbouwd. In ±1725 (in ieder geval na 1721) vond de belangrijkste verbouwing plaats. De gevel werd aangepast en gewijzigd, evenals het interieur, in de Lodewijk XIV-stijl. Het huis heeft een lijstgevel met een met een deur- en raamomlijsting geaccentueerde middentravee. Het metselwerk is nog 17de-eeuws (zie de klezoortjes). Er is een dubbele stoep, maar niet zo'n mooie als in het Grachtenboek is te zien; de oorspronkelijke dubbele stoep, voorzien van zogenaamde harpstukken is verloren gegaan. Ook de top is versoberd. De kroonlijst met grote consoles, prachtige in de Lodewijk XIV-stijl uitgevoerde exemplaren, is nog aanwezig, maar de attiek daarop niet meer.

Volgens een 18de-eeuwse tekening van de Gouden Bocht van de Herengracht was er sprake van een fraaie attiek, bestaande uit een balustrade met siervazen en een versierd middenstuk met wapenschild. Zoals uit het Grachtenboek blijkt, was eind 18de eeuw wel nog de balustrade maar niet meer het opzetstuk aanwezig. Tegenwoordig is ook de balustrade verdwenen.

Herengracht 479 heeft een imposant interieur met misschien wel de breedste gang in een Amsterdams grachtenhuis (3.05m). Zoals gebruikelijk bij dubbele huizen ligt achter de in de middentravee aangebrachte ingangspartij de centrale gang die door het hele huis heenloopt naar de achtergevel. Aan beide zijden van de gang zijn twee kamers. De plaats van het trappenhuis is bij dubbele huizen vaak tussen een voor- en achterkamer aan één kant van het huis; in dit huis echter achteraan de gang, in een zogenaamde traptoren. Hierdoor wordt het perspectief van de gang op barokke wijze versterkt en krijgt ook de overgang naar de tuin een extra accent.

Het stucwerk van gang en trappenhuis dateert uit ±1725 en is bijzonder rijk gedecoreerd in Lodewijk XIV-stijl. De gang heeft reliëfs met vazen boven de deuren. Ook het plafond van de gang is rijk geornamenteerd.

Het trappenhuis heeft een fraaie houten trapleuning met flesbalusters in Lodewijk XIV. In de ronde hoeken zijn beelden op sokkels geplaatst die de vier seizoenen uitbeelden. Het vierde beeld, Bacchus (herfst), is van hout en aangebracht op een deur. In de rijk gedecoreerde koepel zijn de vier elementen uitgebeeld.

In de linker-voorkamer bevindt zich een plafondstuk van Jacob de Wit (1695-1754) uit 1731, voorstellende Diana, godin van de jacht, in de hemel, vergezeld door diverse andere goden van de Olympus. In de hoeken zijn grisailles aangebracht.

De linker-achterkamer heeft zeldzame laat-17de-eeuwse beschilderingen met vogels op balken en planken, uit de vroegste periode van het huis (aangebracht in of vlak na 1668).

De linker-voor- en achterkamer hebben een interieur uit een latere verbouwing in Lodewijk XV-stijl uit 1761, met marmeren schouwen en stucplafonds. In de rechter-achterkamer bevindt zich ook nog een plafondbeschildering van G. van der Mijn, gedateerd 1761 (gerestaureerd door Milko den Leeuw). Het laat behalve een aantal putti de zonnegod Apollo zien, achter de teugels van een span met vier paarden. Echter, boven dit 18de-eeuwse plafond bevinden zich, verborgen, nog de 17de-eeuwse beschilderingen met vogels uit alle windstreken, op balken en planken. Deze beschilderingen waren even te zien toen het plafondstuk tijdelijk was verwijderd. Ze dateren uit het laatste kwart van de 17de eeuw en vormden een ideale omgeving voor het kunst- en rariteitenkabinet van Nicolaes Witsen (1641-1717) die hier zijn indrukwekkende verzameling had ondergebracht.

Achterin de tuin treffen we een schijnfaçade in Lodewijk XV-stijl uit 1761 waarachter zich het koetshuis in de Reguliersdwarsstraat bevindt. De decorgevel heeft een kroonlijst met een open balustrade en middenverhoging daarop met een zonnewijzer. Door de ramen heen is dat te zien.

Gebruikte literatuur:

• Milko den Leeuw. 'De herontdekking van het plafond voor het rariteitenkabinet van Nicolaes Witsen.' In: Milko den Leeuw en Martin Pruijs (red.). De Gouden Bocht van Amsterdam. Den Haag: ITAAR, 2006: p. 46-49
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 48-49
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 456, 506

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1653
Adres: Herengracht 479
Adressen: Herengracht 479
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel (XVIII B) onder rechte lijst met consoles (XVIII a/b). Omlijste ingangstravee (XVIII a/b, gewijzigd XIX B). Kelderpui; stoep en balusters XIX B.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]