Keizersgracht 666-668 
De Javasche Bank
Naam: De Javasche Bank
Adres: Keizersgracht 666-668
Oud adres: 666: AA25, wijk 58, klein nr. 709, kadaster I1520, verponding 4508
668: AA24, wijk 58, klein nr. 710, kadaster I1521, verponding 4507
Postcode: 1017ET
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Traditionalisme
Bouwjaar: 1937-1939
Architect: C.B. Posthumus Meyjes jr.
Opdrachtgever: De Javasche Bank
(7 afbeeldingen)
Na de sloop van twee grachtenhuizen in 1937 nieuwbouw opgetrokken in 1939 voor een bank met traditionele lijstgevel, bestaande uit een basement, een bakstenen gevel, een kroonlijst en een dwarskap en een monumentale entree bestaande uit hoge dubbele stoep en zandstenen deur- en raamomlijsting. (Eén van de 200 nieuwe Rijksmonumenten uit de periode 1850-1940, in 2001 op de monumentenlijst geplaatst.)
Hoe een modern kantoorgebouw te ontwerpen voor de grachtengordel is geen eenvoudige opgave. De meeste opdrachtgevers wilden dat de architectuur zich zou voegen in het historisch stadsbeeld. In de loop van de jaren dertig van de vorige eeuw werd het architectuurklimaat steeds conservatiever. Dit bankgebouw, ontworpen door architect C.B. Posthumus Meyjes jr. is daarvan een voorbeeld. De gevel is zozeer in oude trant dat het pand enkele eeuwen ouder lijkt. Het lijkt op een 18de-eeuws dubbel grachtenhuis. Wie goed kijkt ziet echter dat de vormentaal wel degelijk eigentijds is.
Het bankgebouw had nog veel groter kunnen worden, want Keizersgracht 664 zou ook gesloopt worden. Uit de verschillende ontwerpen blijkt dat men aanvankelijk een 11 raamassen breed gebouw beoogde, maar dat vond men kennelijk te groot. Besloten werd op Keizersgracht 664 te handhaven en bij het 7 assen brede bankgebouw te voegen. Het complex is dus groter dan het lijkt. Ook in dat opzicht worden we gefopt. Het resultaat is dat het bankgebouw zich buitengewoon goed voegt in het historische stadsgezicht.
In het interieur treffen we monumentale trappen en een glas-in-lood raam aan in de voormalige koffiekamer. Dit herinnert aan de behouden thuiskomst uit Indië van Cornelis de Houtman (1597). De bakstenen van de voor de bouw van het pand gesloopte percelen werden door de beeldhouwer Gerrit van der Veen in een mozaïek verwerkt, voorstellende Jan Pieterszoon Coen. Ook de wapens van Hoorn, Batavia en de Oostindische Compagnie zijn afgebeeld.
Gebruikte literatuur:
- Hannah Schoch. 'Kantoorbouw in de binnenstad.' In: Vincent van Rossem (red.). Amsterdam maakt geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 213-233
- Vincent van Rossem. 'Amsterdam 1900. C.B. Posthumus Meyjes (1859-1922).' Binnenstad 231 (nov. 2008)
- Walther Schoonenberg. 'De nieuwe Rijksmonumenten in de Amsterdamse binnenstad. De 'jongere bouwkunst' opnieuw bekeken'. Binnenstad 185 (nov. 2000)
MIP-nummer: 13395
Functie: Kantoor (?)
Architect: Posthumus Meyes, C.B. jr. & J v.d. Linden
Jaartal: 1939 (1937-1939)
Bouwstijl: Delftse School
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518374
Adres: Keizersgracht 666-668
Adressen: Keizersgracht 666 A B C;Keizersgracht 668 A B
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Een in 1937-1939 tot stand gekomen BANKGEBOUW. In het pand was destijds een inpandige conciërgewoning aanwezig. Opdrachtgever was de Javasche Bank. Ontworpen door de architecten C.B. Posthumus Meyjes jr. en J. van der Linden. Gebouwd in de stijl van het Traditionalisme met invloeden van het neo-classicisme. De bouw kwam tot stand in samenwerking met ir. K. Bakker. De aangrenzende percelen Keizersgracht 664 en Kerkstraat 247-249 vallen buiten de bescherming.
NB. Op de plek van Keizersgracht 666-668 stond eerder het 17de-eeuwse dubbelhuis Zeerust. De gevelsteen in het pand van Posthumus Meyjes en Van der Linden herinnert nog aan deze voorganger. Voorafgaand aan de bouw van 1937-1939 werden de bestaande panden diverse malen verbouwd. Opdrachtgever sinds 1906-1907 was reeds de Javasche Bank. C.B. Posthumus Meyjes sr. was als architect bij deze vroege verbouwingen betrokken. In 1921 werkte hij met C.B. Posthumus Meyjes jr. samen aan de bouw van een inmiddels verdwenen tuinhuis. In 1930-1931 werd ook Keizersgracht 664 bij de burelen van de N.V. Javasche Bank betrokken. In 1954 werd in opdracht van de Bank Indonesia door C.B. Posthumus Meyjes jr. in samenwerking met K.Bakker en H.A. Dicke de tweede verdieping gewijzigd.
Omschrijving. Op een rechthoekig grondplan tot stand gekomen bankgebouw met vier bouwlagen: souterrain, als bel etage opgevatte begane grond en twee verdiepingen onder een kap. De voorgevel heeft een middenrisaliet. Gevel opgebouwd uit meerdere soorten natuursteen en vermetselde donkere baksteen. Aan de zijde van de Keizersgracht toont de gevel boven de beëindiging een schuinopgaand dakschild gedekt met pannen. Aan de zijden van dit schild een opstaande rand met dekplaten. Op de hoeken met de gevelbeëindiging een natuurstenen post met geprofileerde bovenzijde waarop een bol. Op de rechterzijde van het verder afgeknotte dakdeel een brede schoorsteen met uitkragende afdekking en rookgaten aan de zijkant. In het midden van het dakschild, centraal boven de middenrisaliet, een dakkapel met halfrond venster met waaiervormige roedenverdeling. Geprofileerde kroonlijst met eveneens halfronde omloop. De onderste bouwlaag bestaat geheel uit een uit blokken opgebouwde natuurstenen plint of sokkel. Aan weerszijden van de trap een drietal vensteropeningen met traliewerk. In het midden de centrale stoep met dubbele hoge trap met eenvoudige leuning en borstwering. De vensteropeningen terzijde van deze trap hebben een afgeschuinde zijde. Onder de borstwering van de stoep nog de toegang met dubbele houten deur tot de kelder of het souterrain. Plint of sokkel wordt afgesloten met een eenvoudige en uitkragende natuurstenen cordonlijst.
Op het niveau van de hoofdverdieping bevat de gevel in de middenrisaliet de centrale toegang met stoep. Teruggezette dubbele deur met panelen, kalf met opschrift 'De Javasche Bank' en bovenlicht met sierlijk traliewerk. Aan weerszijden van de toegang een pilaster met op de plaats van het kapiteel een console met bouwbeeldhouwwerk. Deze consoles dragen de bodemplaat van een balcon. Zowel links als rechts van de toegangspartij een serie van drie hoge vensters met achtruits roedenverdeling. Verder hebben de vensters een licht uitkragende natuurstenen beneden- en bovendorpel en een eenvoudig hekwerk aan de benedenzijde. De bakstenen geveldelen tonen een onderbroken natuurstenen lijst. Aan weerszijden van de middenrisaliet een lantaarn op schuine metalen houder.
Op de verdieping in de middenrisaliet heeft het balcon twee natuurstenen posten met panelen, uitkragende dekplaat en bol. Tussen kleinere posten ingeklemd hek met sierlijk traliewerk. Hierop het jaartal '1959'. Deur met glazen invulling en tweeruits bovenlicht is verdiept geplaatst in getrapte natuurstenen enkadrering. Hierboven een uitkragende geprofileerde lijst met gevelsteen met in paneel het opschrift 'Zeerust'. Aan weerszijden van de centrale balcondeur een serie van drie vensters. Vensters hebben de eerdergenoemde dorpels en een zesruits roedenverdeling. De onderste ruiten kunnen draaiend geopend worden. Boven de gevelsteen op de bovenste verdieping een vierkant venster met de genoemde dorpels en een vierruits roedenverdeling. Ook hiervan kan de onderste ruit gedraaid worden. Aan weerszijden van dit vierkante venster een serie van drie van dergelijke vensters. Gevel wordt afgesloten met een natuurstenen hoofdgestel bestaande uit een eenvoudige architraaf, een onbewerkt fries en een kroon- of gootlijst op klossen. Hoofdgestel volgt de risalering van de middenrisaliet.
Interieur Interieur met trappen en glas-in-lood raam in de voormalige koffiekamer. Glas-in-lood raam herinnert aan de behouden thuiskomst uit Indië van Cornelis de Houtman (1597). De bakstenen van de voor de bouw van het pand gesloopte percelen werden door de beeldhouwer Gerrit van der Veen in een mozaïek verwerkt, voorstellende Jan Pieterszoon Coen. Verder afgebeeld de wapens van Hoorn, Batavia en de Oostindische Compagnie.
Waardering. Bankgebouw van algemeen belanhg vanwege de architectuurhistorische waarde. Verder van cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische en historische ontwikkeling, alsmede van de relatie met de vroegere koloniën. Van belang vanwege zijn functionele en typologische waarde. Voorgevel is gaaf bewaard gebleven.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2024