Amsterdam Monumentenstad

Makelaarskantoor, NZ Voorburgwal 75

Naam: Makelaarskantoor
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 75
Oud adres: H547, wijk 19, klein nr. 63, kadaster F2441
Postcode: 1012RE
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1633, 1760±, 1937
Architect: Peter Mychielsen (timmerman)
Opdrachtgever: Gilde der Makelaars
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 2002
Restauratie: 1937 (Jan de Meijer), 2004

(24 afbeeldingen)

Makelaarskantoor, NZ Voorburgwal 75

Het Makelaers Comptoir is in 1633 gebouwd in opdracht van de overlieden van het gilde der makelaars en was tot voor kort nog in eigendom van de rechtsopvolgers van het gilde, 'de commissarissen, administrerende de bezittingen en inkomsten van het voormalige makelaarsgilde'. Het Makelaarskantoor behoort met het vlakbij gelegen Korenmetershuis op de Nieuwezijds Kolk, het Wijnkopersgildehuis in de Koestraat, de Staalhof in de Staalstraat en de Waag op de Nieuwmarkt tot de enige gildehuizen die in Amsterdam bewaard zijn gebleven. Makelaars waren tussenpersonen die niet alleen in onroerende maar ook in roerende goederen, zoals tropische producten, koffie en graan, overeenkomsten sloten tussen koper en verkoper. In 1612 werd het makelaarsgilde opgericht en werd bepaald dat beëdigde makelaars tijdens een handelstransactie in het vervolg een makelaarsstafje met stadswapen moesten tonen; enkele hiervan worden nog in het kantoor bewaard. Vanaf 1613 zetelde het gilde in het voormalig woonhuis van specerijenhandelaar Hendrick Opmeer aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Na een aantal jaar werd besloten het huis af te breken en op deze plaats een nieuw gildehuis te bouwen. Op 5 maart 1633 ging de eerste paal de grond in; op 1 november 1634 was het gebouw gereed.

Het gebouw waarvan het ontwerp wordt toegeschreven aan de timmerman Peter Mychielsen, is een fraai voorbeeld van de Amsterdamse renaissance stijl, de 'stadsstijl' die ontstond uit de Hollandse renaissance waarvan Hendrick de Keyser de grondlegger is. Karakteristiek zijn de rode bakstenen gevels gesierd door natuurstenen banden en decoraties. Vooral de trapgevel met grote trappen met klauwstukken is naar het voorbeeld van het architectuurboek van Vredeman de Vries, rijkelijk gedecoreerd met rolwerk en siervazen. De ingangspartij bestaat uit een stoep met een dubbele deur omlijst door een Ionisch poortje met gebogen fronton; hierboven is een cartouche geplaatst met het bouwjaar van het gildehuis.

Opmerkelijk is dat het makelaarsgilde na elke 100 jaar liet renoveren. In 1739 vond de eerste restauratie plaats. Een eeuw later, in 1836, werd de trapgevel vervangen door een ongedecoreerde klokgevel en de rode baksteen geolied in een donkerbruine kleur. In 1937 volgde een derde verbouwing waarbij volgens de toen geldende restauratiedenkbeelden werd gekozen voor een reconstructie van de oorspronkelijke toestand. Architect Jan de Meijer (1878-1950) nam voor zijn ontwerp een tekening van Gerrit Lamberts uit 1817 als uitgangspunt. Ook werd het opschrift boven de deur 'Soli Deo Gloria' – alleen tot eer van God - veranderd in 'Vrijheid is voor geen geld te koop'.

De plattegrond van het kantoor is kleiner dan de voorgevel doet vermoeden aangezien het perceel de vorm van een driehoek heeft en de zijgevel naar achteren schuin naar binnen toeloopt. De bel-etage was oorspronkelijk ingedeeld in een voorhuis, een vergaderkamer en een archiefkamer; op de verdieping was een krappe woongelegenheid voor een huismeester ingericht. Het Makelaarskantoor heeft nooit een andere eigenaar gehad. Daardoor is in het overigens bijzonder goed bewaard gebleven interieur nog een groot deel van de inventaris van het gilde aanwezig. Achter de schitterende 17de-eeuwse voordeur ligt een goed bewaarde 17de-eeuwse voorhuis, met een vloer van zwart-wit geblokt marmer. De kamer aan linkerzijde was de bestuurskamer. De schouw in deze kamer dateert uit 1760 en heeft stucwerk in Lodewijk XV-stijl, dat in de 19de eeuw van een polychrome beschildering werd voorzien. Sporen van deze beschildering werd bij de restauratie van 2004 aangetroffen en op basis daarvan is de beschildering teruggebracht. Op de schoorsteenboezem is tevens een door Philips Vingboons (1607-1677) geschilderd schoorsteenstukje aangebracht, als een schilderijtje, met een afbeelding van de Beurs van Hendrick de Keyser. Op deze plaats is een replica aangebracht. Het origineel berust bij het Amsterdams Historisch Museum. Het stucwerk van de schoorsteenboezem toont behalve het stadswapen ook de attributen van het makelaarsgilde. Aan de muren hangen wapenborden van de 'overlieden' van het gilde en hun opvolgers. Een aardig detail is de in een van de plafondbalken uitgesneden en vergulde afbeelding van een roos. Volgens de overleveringen stond de roos symbool voor vertrouwelijkheid en gepaste zwijgzaamheid en werd hiermee het gezegde uitgebeeld dat alle besproken zaken in deze kamer onder de roos, ofwel 'sub rosa' moesten blijven.

In de gildezaal op de eerste verdieping bevindt zich een tweede schouwpartij in Lodewijk XV-stijl. Deze is geheel bewaard in de 18de-eeuwse toestand.

Onderhandelingen met de laatste commissaris van het gilde, de heer R. Kuylman, en de Vereniging Hendrick de Keyser hebben ertoe geleid dat het gebouw door deze restaurerende instelling werd aangekocht en 2002 en gerestaureerd in 2004.

Gebruikte literatuur:

• Geurt Brinkgreve. 'Het erfgoed van de makelaars.' Binnenstad 189, juli 2001
• IHvE [I.H. van Eeghen]. 'Het makelaarsgildekantoor'. Maandblad Amstelodamum 40 (1953): p. 5-8
• Mayke Haaksman. 'Het Makelaarskantoor, de reconstructie van Jan de Meijer'. Jaarboek Monumenten & Archeologie 2 (2003): p. 48.
• Mayke Haaksman. 'De restauraties van Jan de Meijer en A.A. Kok.' Bulletin KNOB 104 (2005): p. 10-21
• Martijn de Jong. 'Monumentenzorg tijdens de bezetting. Een zoektocht naar nationaalsocialistisch restaureren in Nederland 1940-1944'. Bulletin KNOB 2018-1: p. 14-27
• J.H. Kruizinga. 'Het Makelaarskantoor werd opnieuw gerestaureerd'. Ons Amsterdam 24 (1972): p. 98-103
• Hannah Schoch en Erik Mattie. Koopmansgeest, Amsterdam 2002 (Open Monumentendag): p. 95-98
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek II. Zes eeuwen Amsterdam in beeld gebracht; gevels, interieurs en het leven in de middeleeuwse stadskern. Den Haag/Amsterdam 1992: p. 220
• A.M. van de Waal en Han de Vries. Amsterdam omstreeks 1800, 100 tekeningen van Gerrit Lamberts. Amsterdam 1965

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5924
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 75
Adressen: Nieuwezijds Voorburgwal 75
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Makelaarsgildehuis. Hoekpand (1633) met gevels, versierd in de trant met grote boogblokken, de top gereconstrueerd bij restauratie. Ingangspoortje met deur uit de bouwtijd; jaartalsteen.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]